80 năm ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh
Kỳ 2: Dấu ấn ngoại giao Việt Nam trên trường quốc tế
(PNTĐ) - Từ một quốc gia bị bao vây cấm vận và đứng bên lề sân chơi quốc tế, Việt Nam đã vươn lên trở thành một thành viên tích cực, có trách nhiệm và đáng tin cậy trong cộng đồng quốc tế. Hành trình đó không chỉ là một nỗ lực ngoại giao bền bỉ, mà còn là minh chứng sống động cho tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh - nền tảng dẫn lối cho chính sách “độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển”.
Dấu ấn quốc tế
Trong suốt hành trình phát triển của nền ngoại giao cách mạng, tinh thần “thêm bạn, bớt thù”, “làm bạn với tất cả các nước dân chủ và không gây thù oán với ai” luôn là kim chỉ nam. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đặt nền móng cho tư tưởng ngoại giao hòa hiếu, độc lập và chủ động hội nhập - mà ngày nay đã được thể chế hóa thành chiến lược đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại.
Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh: “Ngoại giao Việt Nam đã góp phần nâng cao vị thế đất nước, đưa Việt Nam từ chỗ không có tên trên bản đồ chính trị thế giới đến vai trò, vị trí ngày càng tăng trong nền chính trị thế giới, kinh tế toàn cầu và văn minh nhân loại”.
Gia nhập ASEAN vào ngày 28/7/1995, Việt Nam không chỉ bước vào một “ngôi nhà chung” của khu vực mà còn khẳng định vai trò chủ động, tích cực và dẫn dắt. Đại sứ Trần Đức Bình, Vụ trưởng Vụ ASEAN nhận định: “Việc Việt Nam gia nhập ASEAN là một mốc quan trọng trong lịch sử đối ngoại, phù hợp với xu thế khu vực hóa, đồng thời củng cố môi trường hòa bình, ổn định để phát triển”. Trong suốt ba lần đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN (1998, 2010, 2020), Việt Nam đã phát huy vai trò kết nối, thúc đẩy đoàn kết nội khối, góp phần xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, và đưa ra Tuyên bố ASEAN về Biển Đông - một dấu mốc khẳng định lập trường nguyên tắc về thượng tôn luật pháp quốc tế.
Đặc biệt, năm 2020 - khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Việt Nam đã linh hoạt chủ trì các hội nghị ASEAN trực tuyến, thể hiện bản lĩnh và năng lực điều hành trong khủng hoảng, đồng thời thúc đẩy xây dựng Quỹ ứng phó Covid-19 và Kho dự phòng vật tư y tế khu vực.
Từng hai lần đảm nhiệm vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (2008-2009; 2020-2021), Việt Nam đã để lại nhiều dấu ấn về một quốc gia có chính kiến, trách nhiệm và hành xử đúng mực. Đại sứ Phạm Quang Vinh, Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao khẳng định: “Việt Nam đóng vai trò ngày càng nổi bật trong các thể chế toàn cầu, thúc đẩy các nguyên tắc cốt lõi của Hiến chương Liên hợp quốc và đề cao luật pháp quốc tế, nhất là trong việc xử lý các vấn đề hòa bình và an ninh khu vực”.
Trong nhiệm kỳ gần nhất tại Hội đồng Bảo an, Việt Nam đã chủ trì phiên họp về vai trò của Hiến chương Liên hợp quốc, thúc đẩy sáng kiến “Ngày Quốc tế Sẵn sàng chống dịch bệnh” - một hành động vừa có giá trị thực tiễn, vừa có tính biểu tượng cao về trách nhiệm toàn cầu.
Không dừng lại ở ASEAN hay Liên hợp quốc, Việt Nam còn hiện diện tích cực tại các diễn đàn toàn cầu như APEC, ASEM, UNESCO... Đặc biệt, việc đăng cai Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ -Triều năm 2019 tại Hà Nội cho thấy uy tín và vai trò trung gian hòa giải của Việt Nam đang ngày càng được khẳng định.
Dưới góc nhìn của mình về ngoại giao đa phương, bà Nguyễn Phương Nga, Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao cho rằng: “Ngoại giao đa phương không còn là sự lựa chọn, mà là một đòi hỏi tất yếu để Việt Nam hội nhập sâu hơn vào dòng chảy toàn cầu, bảo vệ lợi ích quốc gia bằng sức mạnh tập thể”.
Bên cạnh đó, một trong những thành công quan trọng của ngoại giao Việt Nam là khả năng giữ thế cân bằng chiến lược trong mối quan hệ với các nước lớn. Từ mối quan hệ đặc biệt với Trung Quốc, quan hệ hợp tác ổn định với Nga và Ấn Độ, đến việc nâng cấp quan hệ với Mỹ lên Đối tác chiến lược toàn diện năm 2023, Việt Nam luôn kiên định nguyên tắc “dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Theo đánh giá của nguyên Trưởng ban Đối ngoại Trung ương Hoàng Bình Quân, Việt Nam đã khéo léo thực thi “ngoại giao cây tre” - mềm mại trong tiếp cận, nhưng vững vàng trong nguyên tắc, nhất quán đặt lợi ích quốc gia, dân tộc làm trung tâm.
Việt Nam hiện là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên cử lực lượng tham gia hoạt động gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan và Cộng hòa Trung Phi. Đồng thời, Việt Nam cũng lên tiếng kịp thời về các vấn đề nóng như xung đột Myanmar, khủng hoảng Gaza, biến đổi khí hậu và an ninh lương thực.
Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh: “Việt Nam ngày càng chủ động, tích cực tham gia giải quyết các công việc chung của cộng đồng quốc tế, từ góc nhìn của một quốc gia đang phát triển có trách nhiệm”.
Ngoài vai trò tích cực tại ASEAN và Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Việt Nam cũng ghi dấu ấn rõ nét trong nhiều tổ chức và cơ chế đa phương khác, từ khu vực đến toàn cầu. Những nỗ lực không ngừng nghỉ đó đã giúp Việt Nam không chỉ hội nhập sâu rộng, mà còn góp phần xây dựng luật chơi, định hình xu thế quốc tế trên nhiều lĩnh vực.
Tại Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Việt Nam đã hai lần tổ chức thành công các hội nghị cấp cao (2006 và 2017). Với vai trò chủ nhà APEC 2017, Việt Nam đã thúc đẩy thành công Thỏa thuận thương mại tự do xuyên Thái Bình Dương (TPP) thành TPP-11 sau khi Mỹ rút lui, qua đó khẳng định bản lĩnh chèo lái chính sách đối ngoại trong thời điểm chuyển dịch chiến lược toàn cầu.
Ngoại giao nhân dân: Trái tim mềm của đối ngoại
Nếu như ngoại giao Nhà nước đang giữ vai trò nòng cốt trong việc đàm phán, thiết lập quan hệ song phương và đa phương, đại diện quốc gia trong các thể chế toàn cầu, trở thành trụ cột cấu thành trong hệ thống ngoại giao toàn diện hiện đại, thì ngoại giao nhân dân lại là lực lượng mềm dẻo, giàu bản sắc. Chủ tịch Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam -nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Phương Nga nhìn nhận: “Ngoại giao nhân dân tạo nên cầu nối văn hóa - cảm xúc giữa Việt Nam với bạn bè quốc tế, là ‘trái tim mềm’ của đối ngoại”.
Với mạng lưới gần 120 tổ chức thành viên, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam đã trở thành một lực lượng nòng cốt trong triển khai ngoại giao nhân dân, từ hoạt động đoàn kết quốc tế, hữu nghị nhân dân đến các dự án phi chính phủ. Theo bà Nguyễn Phương Nga: “Ngoại giao nhân dân là kênh đối ngoại giàu bản sắc, đóng vai trò quan trọng trong tạo dựng môi trường hòa bình và lan tỏa các giá trị nhân văn của dân tộc Việt Nam”.
Các hoạt động giao lưu nhân dân như liên hoan hữu nghị, tuần văn hóa Việt Nam ở nước ngoài, hội thảo trao đổi trí thức Việt kiều, kết nối người Việt toàn cầu… không chỉ là dịp quảng bá hình ảnh đất nước, mà còn góp phần xây dựng lòng tin chiến lược, nhất là trong bối cảnh thế giới ngày càng phân cực và đa chiều cảm xúc. Hình ảnh một Việt Nam tươi đẹp, hiếu khách, phát triển năng động nhưng vẫn giữ gìn giá trị truyền thống đã được lan tỏa qua phim ảnh, ẩm thực, các kỳ festival văn hóa và những chiến dịch truyền thông chiến lược trên mạng xã hội.
Đặc biệt, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài với hơn 5,3 triệu người tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ đang trở thành những “sứ giả nhân dân” thầm lặng nhưng đầy hiệu quả. Họ là cầu nối thương mại, giáo dục, khoa học và văn hóa giữa Việt Nam và thế giới, đồng thời đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ chủ quyền, đấu tranh phản bác thông tin sai lệch và thúc đẩy hợp tác quốc tế.
Tám thập kỷ qua, ngoại giao Việt Nam đã từ vị trí khiêm tốn bước ra thế giới với tư thế đàng hoàng, bản lĩnh và trách nhiệm. Những thành quả trong ASEAN, tại Liên hợp quốc, trong quan hệ với các nước lớn và trong các vấn đề toàn cầu không chỉ là dấu ấn, mà còn là nền tảng cho một giai đoạn mới - nơi Việt Nam tiếp tục phát huy vai trò trong môi trường quốc tế đầy biến động.
Kỳ cuối: Ngoại giao Việt Nam trong kỷ nguyên mới
