Chủ tịch Hồ Chí Minh: Người sáng lập, nhà báo vĩ đại của báo chí cách mạng Việt Nam

Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp gỡ phóng viên các cơ quan báo chí trong và ngoài nước tại Thủ đô Hà Nội (5/1968). Ảnh: TTXVN

Sáng lập nền báo chí cách mạng, dùng báo chí làm “vũ khí” đấu tranh

Khi tìm được ánh sáng soi đường từ Chủ nghĩa Mác - Lênin, người thanh niên yêu nước, Nguyễn Tất Thành -  Nguyễn Ái Quốc đã bắt đầu sự nghiệp cứu nước của mình bằng hoạt động báo chí. Bài báo đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh có tiêu đề “Vấn đề của người bản xứ” đăng trên tờ L’Humanité ngày 2/8/1919, bài báo cuối cùng của Người đăng trên Báo Nhân Dân ngày 1/6/1969 có tiêu đề “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng”. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng báo chí, vén bức màn tội ác của chủ nghĩa thực dân. Những bài báo của Người viết bấy giờ đều để cho người dân hiểu về cảnh mất nước, lầm than nô lệ, đồng thời bày tỏ nỗi đau thương với người dân bị mất nước trên các trang báo. Xuyên suốt trên mặt trận báo chí và các diễn đàn quốc tế mà Người tham gia, Chủ tịch Hồ Chí Minh đều tìm cách tuyên truyền về sự bóc lột của chủ nghĩa tư bản, sự khốn cùng của nhân dân các nước thuộc địa. Người kêu gọi những người dân thuộc địa phải đứng lên đoàn kết, chiến đấu với kẻ thù xâm lược.

Một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là vào năm 1920, khi Người tham dự Đại hội lần thứ XVIII Đảng Xã hội Pháp (họp từ ngày 25 đến 30/12/1920), bỏ phiếu tán thành tham gia Quốc tế thứ Ba (Quốc tế Cộng sản). Tại đây, Người trở thành một trong những người sáng lập Đảng Cộng sản Pháp và cũng trở thành người cộng sản Việt Nam đầu tiên. Bấy giờ, để thúc đẩy sự nghiệp cách mạng của nhân dân các thuộc địa, được sự đồng tình, ủng hộ của Đảng Cộng sản Pháp, đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã cùng với các đại biểu thuộc địa của Pháp đứng ra vận động thành lập Hội Liên hiệp thuộc địa (một liên minh chống chủ nghĩa thực dân ra đời và hoạt động ngay tại trung tâm chính trị của nước Pháp). 

Tại Thủ đô Paris (Pháp), Hội Liên hiệp thuộc địa xuất bản báo Le Paria, đồng chí Nguyễn Ái Quốc là chủ nhiệm kiêm chủ bút chỉ đạo biên tập và quyết định việc đưa bài viết lên mặt báo cũng như trình bày các trang báo. Trong số Le Paria đầu tiên ra ngày 1/4/1922, Người cho đăng lời kêu gọi xuất bản báo, nêu rõ sự cấp thiết của việc ra báo, nhiệm vụ và mục tiêu của báo: "Trong lịch sử phong trào quần chúng bản xứ ở các thuộc địa của Pháp, chưa bao giờ có một tờ báo được lập ra để nói lên nỗi đau khổ và tình trạng cùng khốn khổ chung của họ, bất kể là họ thuộc đất nước và giống nòi nào. Le Paria ra đời do sự đồng cảm sâu sắc của các đồng chí ở Bắc Phi, Tây Phi thuộc Pháp, Madagascar, Đông Dương, Ăngtiơ và Guyan".

Báo Le Paria ra được 38 số thì bị đình bản do báo hoạt động trong điều kiện hết sức khó khăn về tài chính và phương tiện hoạt động, lại luôn bị cảnh sát theo dõi, đe dọa, gây khó dễ. Đồng chí Nguyễn Ái Quốc phụ trách tờ báo từ số 1 đến số 15 (tháng 6/1923). Giữa năm 1923, Người sang Liên Xô hoạt động, báo ra không đều và đến số 38 (tháng 4/1926) thì đình bản. 

Hơn 2 năm ở Liên Xô hoạt động trên nhiều lĩnh vực, Người trở về phương Đông. Đầu năm 1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã thành lập Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, biên soạn tài liệu và mở lớp đào tạo thanh niên. Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cho ra đời Báo Thanh Niên, tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam. Đây cũng là tờ báo mở đầu lịch sử báo chí cách mạng và báo chí vô sản Việt Nam.

Báo Thanh Niên ra số đầu tại Quảng Châu (Trung Quốc) ngày 21/6/1925, xuất bản công khai ở nơi ấn hành rồi đưa về lưu hành bí mật ở trong nước. Báo in bằng Quốc ngữ Việt Nam, song ở nhãn báo có cả hai chữ Thanh niên bằng chữ Hán văn. Phương tiện in là giấy sáp, quy mô thường là hai trang khổ 13x19, chỉ một ít số ra 4 trang. 

Báo Thanh Niên có hai thời kỳ phát triển: Thời kỳ thứ nhất từ tháng 6/1925 đến tháng 4/1927 và thời kỳ thứ hai từ tháng 4/1927 đến cuối năm 1929. Trong thời kỳ đầu tiên, Báo Thanh Niên có 88 số do Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chỉ đạo biên tập, in, phát hành và cũng là cây bút chủ lực của báo trong thời kỳ này. Tháng 4/1927, Người chuyển vào hoạt động bí mật, rời Quảng Châu, Báo Thanh Niên bắt đầu thời kỳ thứ hai, do Tổng bộ Hội Thanh niên chỉ đạo. Báo có các mục: Xã luận, bình luận, diễn đàn phụ nữ, phê bình, tin tức, thơ ca, vấn đáp, trả lời  bạn đọc, việc làm. Một số báo đầu có bài được viết bằng chữ Hán, như “Phụ nữ thời đàm”, “Tân văn”...

Báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập và chỉ đạo biên tập ở thời kỳ đầu và được những người cách mạng, học trò xuất sắc của Người kế tục ở thời kỳ sau đi đúng tôn chỉ, mục đích đã đề ra, đánh đấu một mốc lịch sử của báo chí Việt Nam, khai sáng dòng báo chí cách mạng, đưa chủ nghĩa yêu nước vào trong nhân dân Việt Nam, nhất là trong thanh niên, theo xu hướng của cách mạng vô sản.

Những tờ báo cách mạng gắn liền với sự nghiệp báo chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh 
Ngoài Báo Le Paria, Báo Thanh Niên, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn sáng lập, trực tiếp tổ chức, biên tập nội dung, trình bày hình thức và phát hành một số tờ báo chủ lực khác như: Tháng 12/1926, Người lập ra Báo Công Nông cho giai cấp công nhân và nông dân nước ta. Tháng 2/1927, Người sáng lập Báo Lính Kách mệnh (tiền thân của Báo Quân đội Nhân dân ngày nay) dành cho đội ngũ chiến sĩ cách mạng. Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (ngày 3/2/1930), Người sáng lập tạp chí Đỏ xuất bản ngày 5/8/1930.

Tại Đại hội lần thứ III Những người viết báo Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ” (8/9/1962). 
Ảnh: Tư liệu/TTXVN 

Đầu năm 1941, Bác về nước, đề xuất với Ban Chấp hành Trung ương cho lập tờ Báo Việt Nam Độc Lập (năm 1941) và Báo Cứu Quốc (năm 1942).

Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II tháng 2/1951, Báo Sự Thật (tiền thân của Báo Nhân Dân) ngừng xuất bản, Bác chỉ đạo thành lập Báo Nhân Dân - một cơ quan ngôn luận thiết thực hơn, gần gũi hơn, sâu rộng hơn. Số đầu tiên ra ngày 11/3/1951. Ngoài việc sáng lập, chỉ đạo hoạt động, Bác còn là cộng tác viên rất nhiệt tình: Từ số 1 ngày 11/3/1951 đến số 5526 ngày 1/6/1969, Bác đã gửi tới và được đăng 1.206 bài viết trên Báo Nhân Dân với 23 bút danh khác nhau.

Quá trình ra đời và phát triển của Báo Nhân Dân trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp gắn chặt với sự chỉ đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Trường Chinh, Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng, với sự quan tâm của các cấp ủy địa phương từ Bắc chí Nam. Đặc biệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Trường Chinh không chỉ trực tiếp thường xuyên viết bài cho báo, mà còn chăm lo công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, chỉ bảo về nội dung từng số báo, cho đến cách trình bày.

Ngoài ra, trong sự nghiệp báo chí cách mạng, Người còn là cộng tác viên mật thiết của các tờ báo Đảng như: Búa liềm, Tranh đấu, Tiếng nói của chúng ta... với nhiều bài viết, nhiều bút danh khác nhau…

Nhìn lại, những tờ báo cách mạng đầu tiên mà Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập đều là những trang sử hào hùng của báo chí Việt Nam gắn liền với những trang sử vàng của dân tộc. 

Tư tưởng báo chí cách mạng lỗi lạc
Là người sáng lập báo chí cách mạng nên những tư tưởng về báo chí cách mạng cả Chủ tịch Hồ Chí Minh là kim chỉ nam trong suốt 100 lịch sử phát triển của báo chí CMVN.

Năm 1949, trong hoàn cảnh khó khăn, ác liệt của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ đạo Tổng bộ Việt Minh thành lập cơ sở đào tạo báo chí đầu tiên của nước ta và đặt tên cho trường là Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. Các học viên đầu tiên của trường đã trở thành một trung đội xung kích trên mặt trận báo chí, góp phần hình thành nên hình mẫu “nhà báo - chiến sĩ”, hình thành nên bản chất, truyền thống vẻ vang của báo chí CMVN. Sau này, họ đã trở thành những nhà báo, nhà hoạt động văn hóa nổi tiếng, có nhiều đóng góp cho hai cuộc kháng chiến cứu nước. Trong số đó có nhà văn, nhà báo Lý Thị Trung, là người thực hiện sự chỉ đạo của Chủ tịch Hội LHPN Hà Nội Phương Kim Dung, tổ chức xuất bản Báo Phụ nữ Thủ đô vào chính thời điểm đất nước bắt đầu chuyển mình vào công cuộc đổi mới. Số Báo Phụ nữ Thủ đô đầu tiên ra mắt vào ngày 19/8/1986 - kỷ niệm 41 năm Cách mạng Tháng Tám, khi ấy bà Lý Thị trung 56 tuổi, tức là đã vượt qua tuổi được nghỉ hưu theo chế độ Nhà nước. Sau khi Báo Phụ nữ Thủ đô có Giấy phép xuất bản chính thức, bà Lý Thị Trung còn tiếp tục được giao là người phụ trách Báo nhiều năm sau đó...

Tư tưởng làm báo thế nào, nhiệm vụ của tờ báo, đối tượng phục vụ ai… được Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ trong “Thư gửi lớp học báo Huỳnh Thúc Kháng (9/6/1949). Người viết: “Tờ báo của chúng ta có mấy điểm chính: 

1. Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục, và tổ chức dân chúng để đưa dân chúng đến mục đích chung.

2. Mục đích là kháng chiến và kiến quốc. Để đi đến kháng chiến thắng lợi, kiến quốc thành công, thì:

3. Tôn chỉ của tờ báo là đoàn kết toàn dân, thi đua ái quốc. Vì vậy:

4. Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng. Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng, thì không xứng đáng là một tờ báo. Muốn được dân chúng ham chuộng, coi tờ báo ấy là tờ báo của mình, thì:

5. Nội dung tức là các bài báo phải giản đơn, dễ hiểu, phổ thông, thiết thực, hoạt bát. Và:

6. Hình thức tức là cách sắp đặt các bài, cách in phải sạch sẽ, sáng sủa”.

Theo Người, muốn viết bài báo khá thì cần: Thứ nhất, gần gũi dân chúng, cứ ngồi trong phòng giấy mà viết thì không thể viết thiết thực. Thứ hai, ít nhất cũng phải biết một thứ tiếng nước ngoài, để xem báo nước ngoài, và học kinh nghiệm của người. Thứ ba, khi viết xong một bài tự mình phải xem lại ba bốn lần, sửa chữa lại cho cẩn thận. Tốt hơn nữa, là đưa nhờ một vài người ít vǎn hoá xem và hỏi họ những câu nào, chữ nào không hiểu, thì sửa lại cho dễ hiểu. Thứ tư là “luôn luôn gắng học hỏi, luôn luôn cầu tiến bộ…”. 

Về vai trò, nhiệm vụ của báo chí CMVM, tại Đại hội lần thứ III, Hội Nhà báo Việt Nam (1962), Chủ tịch Hồ Chí Minh xem người hoạt động báo chí là một chiến sĩ cách mạng bởi “nói đến báo chí trước hết phải nói đến những người làm báo chí”. Và “cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén” của người làm báo. Người căn dặn: “Về trách nhiệm báo chí, Lênin có nói: Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung. Vì vậy, nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang. Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hoá, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình. Cần phải luôn luôn cố gắng, mà cố gắng thì nhất định thành công”…

Người chỉ rõ, nhiệm vụ báo chí cách mạng là phải đi tiên phong trong đấu tranh không khoan nhượng với những gì đi ngược lại quy luật của lịch sử, vạch trần tính chất phản động, giả dối, bịp bợm của kẻ thù của dân tộc: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc, đứng đầu là đế quốc Mỹ, vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới”.

Nhìn lại sự nghiệp làm báo 50 năm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Di sản của Người để lại cho báo chí CMVN là vô cùng lớn. Những tư tưởng làm báo của người không chỉ là kim chỉ nam trong bối cảnh lịch sử báo chí cách mạng bấy giờ, mà còn có giá trị trường tồn mãi mãi đối với lịch sử báo chí hiện đại, cũng như với các thế hệ những người làm báo. Với tầm quan trọng đó, trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước, Đảng ta đã quán triệt và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng, luôn đặt báo chí dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước; coi trọng phát tiển toàn diện báo chí và coi báo chí là vũ khí tư tưởng sắc bén của Đảng.