Báo chí và sứ mệnh tiên phong trong kỷ nguyên mới
(PNTĐ) - Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, nơi khát vọng vươn cao, hội nhập và thịnh vượng trở thành mục tiêu xuyên suốt. Xuyên suốt hành trình ấy, vai trò tiên phong của báo chí cách mạng Việt Nam trên mặt trận tư tưởng, văn hóa không chỉ được khẳng định mà còn trở nên cấp thiết với những yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao hơn. Báo chí không chỉ đơn thuần là công cụ phản ánh hiện thực, mà phải thực sự là lực lượng xung kích, đi trước một bước, chủ động định hướng, dẫn dắt, góp phần củng cố niềm tin, tạo sự đồng thuận và huy động sức mạnh toàn dân tộc thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược mà Đảng, Nhà nước đã đề ra.
Song hành đổi mới từ báo chí truyền thống đến báo chí hiện đại
Để hiểu rõ hơn về vai trò hiện tại của báo chí trong kỷ nguyên "vươn mình" của dân tộc, cần nhìn lại nền tảng lịch sử vững chắc mà báo chí cách mạng Việt Nam đã xây dựng. Từ thuở ban đầu, báo chí đã không chỉ là một công cụ thông tin mà còn là một "người chiến sĩ" kiên cường, đồng hành cùng dân tộc qua những giai đoạn cam go nhất.
Ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu (Trung Quốc), lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập ra Báo Thanh Niên - cơ quan ngôn luận của tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Theo TS Nguyễn Huy Phòng (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), đây không chỉ là sự kiện ra đời của một tờ báo, mà còn là nền móng đầu tiên cho sự phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam. Ngay từ những ngày đầu, báo chí đã được định hình là "người chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa" - một lực lượng tiên phong trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.
Trong suốt chiều dài lịch sử, báo chí cách mạng Việt Nam đã không ngừng phát triển, luôn đồng hành cùng các giai đoạn quan trọng của dân tộc. Từ những bản tin bí mật trong thời kỳ kháng chiến, những tiếng nói thống nhất trên mặt trận chống Mỹ, đến vai trò then chốt trong công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, báo chí luôn là cầu nối vững chắc, truyền tải chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, đồng thời phản ánh tâm tư, nguyện vọng của nhân dân.
Báo chí đã thực sự trở thành một bộ phận không thể thiếu trong mọi chặng đường "vươn mình" của đất nước, từ đấu tranh giải phóng, thống nhất non sông đến xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Những bài học về sự trung thành với lý tưởng cách mạng, tính tiên phong trong định hướng dư luận, và khả năng thích ứng linh hoạt trước mọi biến động đã tạo nên nền tảng vững chắc cho báo chí Việt Nam, làm tiền đề cho sứ mệnh trong kỷ nguyên mới.
Ngày nay, trong bối cảnh đất nước đang thực hiện những cuộc cách mạng về thể chế, tinh gọn bộ máy, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, một trong những vai trò cốt lõi của báo chí cách mạng Việt Nam vẫn là làm rõ và lan tỏa sâu rộng đường lối, chủ trương, đặc biệt là tư duy, tầm nhìn, quyết sách mới mang tính đột phá, chiến lược của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước… Báo chí cần tiếp tục diễn giải, phân tích, làm cho các chủ trương này trở nên gần gũi, dễ hiểu, thấm sâu vào nhận thức và hành động của mọi tầng lớp nhân dân.
Như nhận định của PGS.TS Hoàng Phúc Lâm, Phó Bí thư Đảng ủy, Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh: Trong một thế giới biến động không ngừng, thông tin đa dạng nhưng cũng đầy nhiễu loạn, công chúng cần những phân tích có chiều sâu, những bình luận sắc sảo, những dự báo có cơ sở từ cơ quan báo chí chính thống để hiểu đúng bản chất từ sự kiện thực tiễn, nhận diện rõ cơ hội và thách thức.
Báo chí không chỉ đưa tin mà phải cung cấp tri thức, không chỉ phản ánh mà phải dẫn dắt; không chỉ đưa sự thật mà phải giúp nhân dân hiểu đúng bản chất sự thật. Báo chí cũng cần chủ động kiến tạo môi trường thông tin tích cực, lành mạnh, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần đổi mới, sáng tạo, ý chí tự lực, tự cường, khát vọng cống hiến và lòng tự hào dân tộc; khơi dậy và phát huy mạnh mẽ những giá trị văn hóa tốt đẹp, sức mạnh nội sinh của con người Việt Nam; khẳng định và quảng bá hình ảnh một đất nước Việt Nam đổi mới, năng động, hội nhập sâu rộng, là bạn, là đối tác tin cậy, thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế…
Trong dòng chảy mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, vai trò tiên phong của báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ thể hiện ở mặt trận tư tưởng, tuyên truyền mà còn phải được khẳng định mạnh mẽ trong lĩnh vực chuyển đổi số và kiến tạo nền tảng báo chí hiện đại. Điều đó đòi hỏi báo chí phải phát triển mạnh mẽ trên đa nền tảng số, tận dụng mạng xã hội, ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo…
Thực tế, sự bùng nổ của công nghệ số và Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra một "làn sóng chuyển đổi số" mạnh mẽ trên toàn cầu, mở ra những cơ hội chưa từng có để báo chí Việt Nam "vươn mình" về phương thức hoạt động và tầm ảnh hưởng. Theo PGS.TS. Đinh Thị Thúy Hằng - nguyên Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí, Hội Nhà báo Việt Nam: Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành “trợ lý đắc lực” cho báo chí hiện đại.
Từ việc tạo nội dung, phân tích hành vi người dùng, kiểm chứng thông tin, đến phân phối cá nhân hóa, AI giúp tiết kiệm thời gian, tăng hiệu quả và mở rộng phạm vi tiếp cận độc giả. Thực tế, tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí tiên phong như VietnamPlus, VOV, HTV đã và đang ứng dụng AI trong sản xuất bản tin, dự báo xu hướng, tối ưu lịch phát sóng, điển hình là việc Báo điện tử VietnamPlus sử dụng chatbot để tương tác với độc giả.
Cùng với AI, việc xây dựng các "tòa soạn số hội tụ" - nơi tích hợp các loại hình báo chí (in, điện tử, truyền hình, mạng xã hội), cũng là một bước tiến đột phá, giúp chia sẻ tài nguyên, giảm chi phí và tạo ra hệ sinh thái nội dung liền mạch. Những đổi mới công nghệ này chính là động lực quan trọng giúp báo chí Việt Nam có thể "vươn mình" mạnh mẽ, bắt kịp xu thế hiện đại và rút ngắn khoảng cách phát triển.
Tuy nhiên, PGS.TS Đinh Thị Thúy Hằng cũng phân tích: Tiến trình hội nhập của báo chí Việt Nam không thể đơn thuần sao chép mô hình quốc tế, mà cần được thiết kế phù hợp với đặc thù thể chế, văn hóa và cách tiếp cận truyền thông của công chúng Việt Nam. Vấn đề đặt ra là cần có sự “song hành đổi mới”, kết hợp bản sắc báo chí cách mạng với xu hướng công nghệ toàn cầu, từ đó tạo ra một mô hình phát triển bền vững và sáng tạo cho báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Kiên định lý tưởng, sắc bén trong phản biện, nhân văn trong thông điệp
PGS.TS Vũ Trọng Lâm, Giám đốc, Tổng Biên tập NXB Chính trị quốc gia Sự thật cho rằng, kỷ nguyên số cũng đặt ra những thách thức gay gắt. Sự bùng nổ thông tin, bao gồm cả thông tin sai sự thật, vấn nạn "báo hóa" tạp chí, "báo hóa" trang tin điện tử tổng hợp, đang gây ra những nhiễu loạn trong dòng chảy thông tin xã hội, làm suy giảm niềm tin của công chúng.
Ảnh minh họa.
Bên cạnh đó, sự cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng mạng xã hội cũng đòi hỏi báo chí phải đổi mới để giữ vững vị thế là nguồn thông tin chính thống và đáng tin cậy. Thách thức còn nằm ở vấn đề đạo đức nghề nghiệp, như TS Nguyễn Huy Phòng nhấn mạnh, nhà báo cần "dám nghĩ, dám nói, dám..." nhưng phải trên cơ sở đúng sự thật, không ngừng rèn luyện đạo đức để bảo vệ uy tín nghề nghiệp và hình ảnh của báo chí trong kỷ nguyên "vươn mình" này.
Trong bối cảnh thời cơ và thách thức đan xen, PGS.TS Vũ Trọng Lâm cho rằng, báo chí Việt Nam mang trong mình sứ mệnh to lớn: Phải "thực sự là lực lượng xung kích, đi trước một bước, chủ động định hướng, dẫn dắt và kiến tạo dòng chảy tư tưởng chủ đạo trong xã hội". Điều này càng trở nên cấp thiết trong kỷ nguyên "vươn mình", khi việc củng cố niềm tin, tạo sự đồng thuận và huy động sức mạnh toàn dân tộc là yếu tố then chốt để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược.
Báo chí không chỉ cần phản ánh những thành tựu rực rỡ mà còn phải đi vào những vấn đề gai góc của cuộc sống, phản ánh đúng sự thật với tinh thần xây dựng. TS. Nguyễn Huy Phòng khẳng định trách nhiệm của nhà báo là "ngợi ca, bảo vệ cái đẹp, cái tốt, cái chính nghĩa" nhưng cũng cần "phản ánh đúng sự thật, nói lên sự thật, đi vào những vấn đề gai góc của cuộc sống với tinh thần dám nghĩ, dám nói, dám...".
Việc này giúp báo chí thực hiện tốt vai trò giám sát, phản biện, góp phần hoàn thiện các chính sách, tháo gỡ khó khăn, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho sự "vươn mình" bền vững của đất nước. Sứ mệnh của báo chí là truyền tải những thông điệp nhân văn, nhân sinh, cổ vũ tinh thần lao động sản xuất, khơi dậy khát vọng phát triển để chung sức, đồng lòng xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, phồn vinh.
Để báo chí thực sự phát huy vai trò tiên phong và đồng hành cùng dân tộc trong hành trình "vươn mình" đầy khát vọng, cần có những giải pháp đồng bộ và mang tính đột phá. Những giải pháp này phải dựa trên nền tảng truyền thống vững chắc, đồng thời thích ứng linh hoạt với bối cảnh mới và ứng dụng mạnh mẽ các tiến bộ khoa học công nghệ.
TS Nguyễn Huy Phòng khẳng định: Trong kỷ nguyên mới, nhiệm vụ và bối cảnh mới đặt ra nhiều yêu cầu cao hơn đối với những người làm báo. Mỗi nhà báo cần không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, và đặc biệt là rèn luyện đạo đức cách mạng. Việc làm chủ công nghệ số, thích ứng linh hoạt trong mọi hoàn cảnh là yếu tố then chốt để sáng tạo và truyền tải những thông điệp nhân bản, nhân sinh đến với quần chúng nhân dân. Nhà báo cần được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để không chỉ sử dụng hiệu quả các công cụ hiện đại mà còn phải có khả năng kiểm chứng thông tin, phân tích dữ liệu một cách sâu sắc, phục vụ tốt hơn sứ mệnh của mình.
Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu nhằm xây dựng một nền báo chí hiện đại, chuyên nghiệp, xứng tầm với tầm vóc "vươn mình" của đất nước. PGS.TS Đinh Thị Thúy Hằng chỉ ra: Việc phát triển các mô hình "tòa soạn số hội tụ" - nơi các loại hình báo chí được tích hợp và chia sẻ tài nguyên - sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả hoạt động và tạo ra hệ sinh thái nội dung liền mạch.
Đồng thời, cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong mọi khâu của quy trình báo chí, từ tạo nội dung, phân tích hành vi độc giả đến kiểm chứng thông tin, để tăng cường năng suất và chất lượng. Khuyến khích thử nghiệm các mô hình kinh tế báo chí mới cũng là cần thiết để tạo nguồn lực tài chính bền vững, giúp báo chí có điều kiện "vươn mình" mạnh mẽ hơn.
Còn theo PGS.TS Hoàng Phúc Lâm, để báo chí phát triển lành mạnh và thực sự là công cụ sắc bén trong kỷ nguyên mới, công tác quản lý Nhà nước về báo chí cần được tăng cường theo hướng hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả. Điều này bao gồm việc kiên quyết xử lý nghiêm các sai phạm, đặc biệt là tình trạng hoạt động sai tôn chỉ, mục đích, "báo hóa" tạp chí, "báo hóa" trang tin điện tử tổng hợp, gây phương hại đến lợi ích quốc gia và xã hội. Việc xem xét thu hồi giấy phép đối với các cơ quan báo chí, tạp chí có sai phạm nghiêm trọng là biện pháp cần thiết để làm trong sạch môi trường báo chí.
Bên cạnh đó, cần phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ và phạm vi hoạt động giữa báo chí và các loại hình truyền thông khác, nhất là các trang thông tin điện tử tổng hợp và mạng xã hội, nhằm có cơ chế quản lý phù hợp, tránh chồng chéo hoặc bỏ sót. Đồng thời, cần tiếp tục duy trì và hoàn thiện cơ chế đặt hàng, hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước đối với các nội dung, ấn phẩm phục vụ nhiệm vụ chính trị, đối ngoại, các vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số, đảm bảo báo chí thực hiện tốt trách nhiệm xã hội của mình trong quá trình dân tộc "vươn mình".
Trách nhiệm của mỗi nhà báo không chỉ là ngợi ca, bảo vệ cái đẹp, cái tốt, cái chính nghĩa, mà còn phải phản ánh đúng sự thật, nói lên sự thật, đi vào những vấn đề gai góc của cuộc sống với tinh thần "dám nghĩ, dám nói, dám chịu trách nhiệm..." - TS Nguyễn Huy Phòng nhấn mạnh.
Việc truyền tải những thông điệp nhân bản, nhân sinh, cổ vũ, động viên và thôi thúc nhân dân hăng hái thi đua lao động sản xuất, khơi dậy khát vọng phát triển để chung sức, đồng lòng xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, phồn vinh là sứ mệnh cao cả của báo chí. Đây chính là những giá trị cốt lõi giúp báo chí duy trì được niềm tin của công chúng và thực sự trở thành nguồn sức mạnh tinh thần quan trọng, đóng góp vào sự "vươn mình" toàn diện của dân tộc.
Có thể thấy, sau gần 40 năm thực hiện công cuộc đổi mới, “đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”. Đây là những tiền đề quan trọng để thúc đẩy quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước, đưa đất nước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Và hành trình một thế kỷ của báo chí cách mạng Việt Nam là minh chứng sống động cho vai trò không thể thay thế của một lực lượng tiên phong, đồng hành cùng dân tộc trong mọi chặng đường. Ngày nay, báo chí sẽ tiếp tục là một động lực quan trọng, góp phần kiến tạo một tương lai tươi sáng hơn, đưa dân tộc Việt Nam vững bước tiến vào kỷ nguyên phồn vinh và thịnh vượng.
