Chuyển đổi số báo chí:
Tiến vào kỷ nguyên số hóa
(PNTĐ) - Thế giới đang bước vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của số hóa, nơi công nghệ định hình lại phương thức sản xuất, tiêu dùng và cả cách con người tiếp nhận thông tin. Trong bối cảnh đó, báo chí, với vai trò là cầu nối quan trọng giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, không thể đứng ngoài cuộc. Chuyển đổi số không còn là một lựa chọn chiến lược mà đã trở thành yêu cầu sống còn và định hướng phát triển cho báo chí cách mạng Việt Nam.
Dám nghĩ, dám làm, kiến tạo tòa soạn hội tụ đa năng
Theo TS Phan Văn Kiền - Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, không riêng một quốc gia nào mà ở phạm vi toàn cầu, nhiều cơ quan báo chí lớn đã định hình lại cấu trúc tổ chức và chiến lược nội dung để thích ứng với môi trường đa nền tảng. BBC từ năm 2016 đã xây dựng chiến lược Digital First, đồng thời tái cấu trúc các phòng, ban để hình thành các nhóm sản xuất linh hoạt theo nội dung và nền tảng. The Washington Post dưới sự điều hành của Jeff Bezos đã đầu tư vào công nghệ Arc Publishing để tích hợp quy trình xuất bản đa nền tảng chỉ với một lần thao tác.
Tại Việt Nam, ngày 6/4/2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký Quyết định số 348/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược “Chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Mục tiêu đến năm 2030, 100% cơ quan báo chí đưa nội dung lên các nền tảng số. 90% cơ quan báo chí sử dụng nền tảng phân tích, xử lý dữ liệu tổng hợp tập trung, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để tối ưu hóa hoạt động. 100% cơ quan báo chí hoạt động, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ và các mô hình phù hợp với sự phát triển của khoa học, công nghệ tiên tiến trên thế giới; sản xuất nội dung theo các xu hướng báo chí số.
Trong khoảng 15 năm qua, tiến trình tiếp cận với mô hình báo chí hiện đại của Việt Nam bắt đầu rõ ràng hơn với các xu hướng như báo chí dữ liệu, báo chí giải pháp, tòa soạn hội tụ, tích hợp đa nền tảng. Dù xuất phát muộn hơn nhưng nhiều cơ quan báo chí đã có bước chuyển mình đáng kể. Theo báo cáo của Viện nghiên cứu báo chí quốc tế Reuters năm 2023, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia châu Á có tốc độ số hóa báo chí nhanh nhất khu vực.
Một trong những chuyển biến quan trọng là sự phát triển của báo chí tương tác và lấy công chúng làm trung tâm. Những thay đổi trong tiếp cận thông tin hiện nay đã sinh ra khái niệm mới trong ngành truyền thông là "du mục trong thời đại số", theo nghĩa: Độc giả ở đâu thì báo chí theo đến đó. Muốn phát triển độc giả, đặc biệt là giới trẻ, các tòa soạn phải lao đến các nền tảng mà người đọc (và cả người xem) đang tập trung đông đảo, điển hình như: TikTok, Youtube Shorts, Facebook Reels…
VietnamPlus, VnExpress, báo Tuổi trẻ, VTV Digital… là những ví dụ tiêu biểu trong việc phát triển các nền tảng nội dung số song song với hoạt động báo chí truyền thống. Báo Tuổi trẻ đã xây dựng hàng loạt các kênh phóng sự video ngắn trên Youtube và Tiktok để tiếp cận độc giả trẻ, đồng thời duy trì các bản tin chuyên sâu trên báo in, web. VietnamPlus (Thông tấn xã Việt Nam) đã triển khai hệ thống CMS đa nền tảng, cho phép sản xuất đồng thời các bản tin bằng nhiều ngôn ngữ, phân phối trên cả ứng dụng mạng xã hội và nền tảng OTT. VTV Digital với thương hiệu VTV24 đã trở thành một trong những kênh báo chí truyền hình tiên phong trong sản xuất nội dung tương tác, giải trí hóa thông tin thời sự.
Tiên phong định hướng và kiến tạo giá trị xã hội số
Không chỉ số hóa nội dung, sự nổi lên của trí tuệ nhân tạo (AI) từ 2020 trở lại đây đã mở ra một chương mới cho báo chí toàn cầu và Việt Nam. Nhà báo Lê Quốc Minh - Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho biết: Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, AI đang đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong tiến trình chuyển đổi số báo chí nói riêng và là xu thế tất yếu để các cơ quan báo đổi mới và phát triển.
AI đang dần trở thành "trợ thủ đắc lực", hỗ trợ phân tích hành vi độc giả để cá nhân hóa gợi ý nội dung, tự động hóa một số công đoạn biên tập, và đặc biệt là tăng cường khả năng nhận diện, phòng chống tin giả. Trong khi đó, Big Data cung cấp bức tranh toàn cảnh về độc giả, giúp các tòa soạn hiểu sâu sắc hơn về thói quen tiếp nhận thông tin, từ đó xây dựng chiến lược nội dung và marketing hiệu quả hơn, đảm bảo sản phẩm báo chí đến đúng đối tượng, đúng thời điểm.
Nắm bắt xu thế phát triển, các cơ quan báo chí cách mạng đã và đang mạnh dạn đầu tư chiến lược vào công nghệ lõi, đặc biệt là AI và Dữ liệu lớn (Big Data). Đây là những bước đi tiên phong, đòi hỏi nguồn lực và tầm nhìn dài hạn. Sự dám nghĩ dám làm trong việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí, khẳng định vị thế dẫn đầu của báo chí cách mạng trong việc làm chủ công nghệ và thích nghi với kỷ nguyên số.
Chuyển đổi số không chỉ giúp báo chí truyền tải thông tin một chiều mà còn mở ra không gian để lắng nghe và tương tác đa chiều. Hiểu được điều này, nhiều cơ quan báo chí đã nhanh nhạy sử dụng các nền tảng số để tổ chức các buổi tọa đàm trực tuyến, livestream phỏng vấn chuyên gia, hay mở rộng các kênh bình luận, khảo sát ý kiến độc giả. Điều này giúp thu thập phản hồi đa chiều từ công chúng, lắng nghe tiếng nói từ cơ sở, và thúc đẩy phản biện xã hội một cách xây dựng và có trách nhiệm. Từ đó, báo chí góp phần quan trọng vào việc hoàn thiện chính sách, giải quyết các vấn đề nóng của đất nước, trở thành diễn đàn tin cậy cho những trao đổi mang tính xây dựng, kết nối Đảng, Nhà nước với nhân dân trong kỷ nguyên số.
Quan trọng hơn, báo chí cách mạng tiên phong trong việc truyền tải các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về xây dựng kinh tế số, xã hội số, chính phủ số. Không chỉ đơn thuần là đưa tin, báo chí còn "giải mã" các khái niệm phức tạp thành ngôn ngữ dễ hiểu, truyền cảm hứng và khơi dậy khát vọng chuyển đổi trong cộng đồng. Các chiến dịch truyền thông lớn về chuyển đổi số quốc gia, an ninh mạng, phát triển công nghệ cao đã được báo chí cách mạng triển khai mạnh mẽ, đóng vai trò chủ lực trong việc nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động của người dân và doanh nghiệp.
Sự tiên phong này đã biến báo chí thành một động lực quan trọng, đồng hành cùng đất nước trên hành trình kiến tạo một Việt Nam số vững mạnh, hiện đại và hội nhập quốc tế. Bởi lẽ, báo chí trong hệ sinh thái truyền thông số tại các cơ quan báo chí Việt Nam đã trở thành một nút giao thông tin, nơi dữ liệu, thuật toán và phản hồi công chúng là yếu tố trung tâm trong sản xuất nội dung, giúp các nhà báo "khai thác thông tin, kể chuyện bằng công nghệ", "thu thập dữ liệu có đạo đức", và "phục vụ công chúng bằng trải nghiệm" để gìn giữ giá trị cốt lõi của báo chí cách mạng trong một hình thái mới, kỹ thuật số hóa.
Hội nhập nhưng vẫn phải giữ được bản sắc
Việt Nam hiện đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, được xác định là "kỷ nguyên vươn mình" mạnh mẽ với khát vọng trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao vào năm 2025. Khát vọng đó không chỉ là mục tiêu kinh tế, mà là bước chuyển toàn diện về thể chế, công nghệ, văn hóa và con người Việt Nam trong bối cảnh thế giới đầy biến động. Cũng trong bối cảnh đó, báo chí đa nền tảng không chỉ là lựa chọn về mặt kỹ thuật, mà còn là biểu tượng trực tiếp của một tầm nhìn chiến lược: Biến báo chí trở thành công cụ kiến tạo không gian công, cổ vũ đổi mới sáng tạo, thúc đẩy sự gắn kết xã hội trong một kỷ nguyên phát triển mới của dân tộc.
TS. Trần Quý - Viện trưởng Viện Phát triển kinh tế số Việt Nam cho rằng, để đạt được mục tiêu chuyển đổi số, báo chí cần cải tiến toàn diện từ quy trình, nhân lực, văn hoá tổ chức đến công nghệ. Tất cả đều phải hướng đến việc tạo ra giá trị mới, cải thiện trải nghiệm độc giả và tối ưu hoá hoạt động. Trước hết, các cơ quan báo chí cần đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và nền tảng kỹ thuật số. Điều này bao gồm triển khai hệ thống quản lý nội dung (CMS) hiện đại, tích hợp công nghệ AI và dữ liệu lớn để tự động hoá quy trình sản xuất và phân phối nội dung, từ đó cải thiện tốc độ và tính chính xác.
Bên cạnh đó, quy trình biên tập và sản xuất tin tức cần được tái cấu trúc để linh hoạt hơn, phù hợp với môi trường số hoá. Việc tích hợp các công cụ phân tích dữ liệu giúp báo chí hiểu rõ hơn về độc giả và điều chỉnh nội dung phù hợp với nhu cầu của từng đối tượng. Hơn nữa, báo chí cần mở rộng phương thức tiếp cận đa kênh, tận dụng mạng xã hội, ứng dụng di động và các nền tảng video để gia tăng tương tác và thu hút sự quan tâm.
Rất nhiều mô hình thành công có thể là những giá trị tham khảo cho Việt Nam, chẳng hạn mô hình của The New York Times. Trước sức ép từ báo điện tử, năm 2005, tờ báo này đã sáp nhập các phòng ban báo in và kỹ thuật số, tạo điều kiện để đội ngũ sản xuất nội dung số tham gia vào quy trình biên tập ngay từ đầu. Đồng thời cơ quan này thành lập đơn vị video nội bộ chuyên sản xuất tin tức số chuyên đăng tải trên các nền tảng trực tuyến. Các sản phẩm sáng tạo như podcast, đồ họa dữ liệu, video điều tra… thể hiện năng lực đổi mới liên tục trong môi trường hội tụ. Những kinh nghiệm này của The New York Times có thể phù hợp với xu thế phát triển kỹ thuật số của Việt Nam, nhất là ở khía cạnh xuất bản trực tuyến, sản xuất podcart và tích hợp nội dung số đa nền tảng.
Hay như mô hình của The Guardian - một tờ báo nổi tiếng tại Anh, cũng đã tái cấu trúc tổ chức để phù hợp với xu thế số hóa bằng cách: Phát triển mạnh phiên bản điện tử toàn cầu, với mô hình làm việc "theo múi giờ", duy trì các phòng tin tức hoạt động liên tục tại London, New York, Sydney. Phóng viên được khuyến khích viết blog, tương tác trên mạng xã hội và tham gia trực tiếp vào quy trình sản xuất nội dung số… Hiệu quả ở chiến lược tăng cường tương tác và tiếp cận người đọc toàn cầu cũng là bài học hay cho báo chí Việt Nam.
Nhìn chung, việc ứng dụng chuyển đổi số hay triển khai mô hình tòa soạn hội tụ ở nước ta đã có nhiều thuận lợi như: Hạ tầng công nghệ ngày càng hoàn thiện, hệ sinh thái số đang hình thành, một số cơ quan báo chí lớn đã bắt đầu vận hành theo mô hình tòa soạn hội tụ và tỷ lệ người dùng internet cao hơn. Tuy nhiên trong thực tế còn tồn tại nhiều rào cản. Với nền tảng phát triển từ truyền thống báo chí cách mạng, báo chí Việt Nam 100 năm tuổi đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải tái định hình mô hình hoạt động để bắt kịp xu thế hiện đại, khi các nền tảng truyền thông số trên internet đang phát triển mạnh mẽ và đa màu sắc.
Đặc biệt, tiến trình hội nhập của báo chí Việt Nam không thể đơn thuần là sao chép mô hình quốc tế, mà cần được thiết kế phù hợp với đặc thù thể chế, văn hóa và cách tiếp nhận truyền thông của công chúng Việt Nam. Vấn đề đặt ra là cần có một sự kết hợp giữa bản sắc báo chí cách mạng với xu hướng công nghệ truyền thông toàn cầu, tạo ra mô hình phát triển bền vững, sáng tạo cho báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
Trước những thách thức đặt ra, đội ngũ người làm báo cũng cần nhận thức việc "không ngừng học hỏi để cải tiến nhiều hơn". Tiếp tục rèn luyện, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ để thích ứng với môi trường làm việc số hóa, cùng áp lực cập nhật thông tin liên tục. Bên cạnh đó, cần giữ vững nguyên tắc chuyên nghiệp và đạo đức nghề nghiệp trong việc sử dụng công nghệ và truyền thông trực tuyến.
